تحلیل درون مایه های اعتراضی در اشعار أمل دنقل و اخوان ثالث

چکیده أمل دنقل و مهدی اخوان ثالث، شاعران متعهّد و مبارزی هستند که در زمانه ای پر از ظلم و آشوب می زیستند. اوضاع آشفته ی مصر و ایران، این دو شاعر را به سوی ادبیّات اعتراض سوق داد و از آن ها شاعرانی مبارز ساخت که هنر خود را وسیله ای برای مبارزه و پاسداری از سرزمینشان قرار دادند. بررسی تطبیقی دیوان آن ها نشان می دهد که شرایط اجتماعی و سیاسی موجب گردید که در سروده های آن ها همانندی های زیادی دیده شود. معضلاتی همچون فقر، جهل، کم رنگ شدن ارزش های معنوی و رواج فساد در جامعه، روح بلند آن ها را به خشم و درد آورد و آن ها را بر آن داشت تا قلم خود را در خدمت بیداری و هوشیاری مردم و احیای ارزش های اخلاقی، برای نجات جامعه ی خود قرار دهند. قلب هر دو شاعر لبریز از عشق به وطن بود. آن ها در سروده های خود بر استعمار بیگانگان و رهبران نالایق سرزمین خود شوریدند و با دمیدن روح اعتراض در کالبد کلمات، مردم را به همبستگی و مبارزه فراخواندند. با این تفاوت که اخوان ثالث در اشعار اعتراضی خود بیشتر از أمل دنقل از نماد بهره گرفته است. این دو شاعر به میراث گذشته ملّت های خود عشق می ورزیدند. أمل دنقل پس از شکست 1967م، اعراب در برابر اسرائیل، و اخوان ثالث پس از شکست نهضت ملّی و کودتای 28 مرداد 1332هـ .ش، به طور گسترده به میراث گذشته رجوع کردند. آن ها بازگشت به میراث گذشته را از یک سو، تسکینی برای دردهای التیام نیافته ی خود پس از شکست دانستند و از سوی دیگر، این میراث را در خدمت انتقال بهتر اندیشه ها و عقاید مبارزه جویانه و بیدارگرانه ی خود قرار دادند؛ تعلّق خاطر بسیار این دو شاعر به میراث گذشته، دمیدن روح زندگی در کالبد میراث کهن و غبارزدایی از آن و نوآوری متّکی بر سنّت از ویژگی های مهمّ این دو شاعر است که آن ها را در میان شاعران هم عصرشان متمایز و برجسته ساخته است. با این تفاوت که أمل دنقل در سروده های خود از اساطیر و شخصیّت-های تاریخی عربی، مصری، یونانی و بابلی بهره برده است؛ امّا اخوان ثالث تنها به اساطیر ایران باستان نظر داشته است و تجلّی اساطیر غیرایرانی در اشعار او بسیار اندک است. کلیدواژگان: أمل دنقل، اخوان ثالث، شعر اعتراض، میراث گذشته، ادبیّات تطبیقی.